Višegrad – Na samom ulazu u Višegrad, nizvodno Drinom, na njenoj desnoj obali, oko dve stotine metara do starog kamenog mosta Mehmed-paše Sokolovića, stameno i prkosno vekovima stražari kamena kula, kao spomen na nekadašnji utvrđeni Stari grad–Višegrad, u narodu poznatija kao Kula Kraljevića Marka.
Na oštrom kamenom uzvišenju iznad nje i danas se naziru ruševine koje meštani nazivaju Starim gradom ili Pavlovinom. Drugi naziv vezan je uz srednjovekovnu vlastelinsku porodicu Pavlović, tačnije, uz vojvodu Pavla Radenovića i sina mu, takođe vojvodu, Radoslava Pavlovića, koji su stolovali u jednom drugom gradu–utvrđenju, u petnaestak kilometara udaljenom Dobrunu.
Iako ne postoje pouzdaniji pisani tragovi koji bi to potvrdili predanja kažu da je upravo ovde, na Starom gradu bilo prvobitno višegradsko naselje, koje se mnogo godina kasnije „spustilo” u kotlinu prema Drini.
U podnožju ostataka tog Starog grada, na strmim i nepristupačnim stenama, nadomak Drine, smeštena je i prkosi vremenu, bunama, osvajačima i raznim vladarima Kula Marka Kraljevića.
Kao i ostaci Starog grada i ova kula je građena uobičajenim stilom srednjovekovnih gradova–utvrđenja, koja su gradile vlastelinske porodice. Ostaci drvenog poda u kamenoj kuli potvrda su da je građena na dva sprata. Bila je tajnim prolazom, odnosno, tvrdo zidanom galerijom širine jedan metar, povezana sa Starim gradom, pa čak i sa Drinom odakle je snabdevana vodom.
Po svom strateškom položaju ova kula je bila svojevrsna osmatračnica i stražara Starog grada, sa pogledom na uski drinski kanjon kojim je prolazio karavanski drum.
Ispod same kule i danas su vidljivi ostaci nekoliko udubljenja u steni, koja ljudi od pamtiveka nazivaju Markovo sedlo, te Markove stope. Udubljenja u kamenu koja su, prema legendi, ostavila Šarčeva kopita bila su vidljiva sve do kraja devetnaestog veka, do izgradnje uskotračne pruge Sarajevo–Višegrad–Beograd, kada su ih graditelji uništili.
Prema narodnoj legendi, Marko Kraljević je, ljut što ovde nema skele ni mosta da pređe reku, na svom konju Šarcu sa Butkovih stena, sa drugedrinske obale, uspeo da preskoči reku doskočivši do ove kule.
Kao da je mnogo godina kasnije njegov protest iz legende dospeo do ušiju malog Bajice, a kasnije čuvenog Mehmed-paše Sokolovića, koji upravo tu, oko dve stotine metara nizvodno od kule, sagradio 1579. godine monumentalni i čuveni most na jedanaest kamenih stubova.
Višegradski Stari grad– Pavlovinu Turci su, nakon dugotrajne opsade, zauzeli 1544. godine, za čije vladavine je ova kula korišćena kao tamnica.Po dolasku Austrougarske monarhije njena unutrašnjost je zatrpana kamenjem, koje se tu i danas nalazi, u strahu da se u njoj nebi skrivali srpski ustanici.
Osamdesetih godina prošloga veka, tadašnji SIZ kulture ostatke urušene Kule Marka Kraljevića uspeo je da renovira. Nakon poslednjeg rata opština Višegrad je kulu osvetlila tako da je i noću vidljiva i upečatljiva brojnim putnicima koji prolaze drinskom magistralom.
Višegradska Kula Marka Kraljevića je i danas, nakon tolikih vekova, nemi čuvar grada. Šteta je što se ne koristi u okviru brojnih kulturnih sadržaja, tim pre što je relativno pristupačna i praktično se nalazi u neposrednoj blizini kontaktne zone Ćuprije na Drini koja je na listi svetske baštine UNESKO-a.
Tekst – Slavko Heleta
